ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

درود و تحيّات بى حد بر سيّد اوليا و امام المتّقين اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب عليه السلام و بر سيدةالنّساء همسر والامقام و ارجمندش حضرت فاطمه زهراء عليها السلام و فرزندان معصومش خاصّه حضرت بقيّةاللَّه حجّة بن الحسن العسكرى عليهم السلام كه با تلاش و صبر و قيام و قعودشان مشعل دين را براى هميشه پر فروغ نگهداشته و پويندگان حقيقت را از چشمه آب حيات سيراب ساختند.

ظلمت ظلمها و حق كشيها، افق عالم را تاريك و جهان را به ظلمتكده اى تبديل كرده بود و آرامش و آسايش از زندگى انسانها بكلّى رخت بربسته بود و شايد در هيچ كجاى زمين عدل و انصاف حاكم نبود. شعار مردم، بى عدالتى؛ و افتخار و سرافرازى، در تعدّى ها و تجاوزها خلاصه مى شد و آن كه بيشترين بار مظلوميّت را در اين ميان به دوش مى كشيد «زن» بود؛ نه تنها در شبه جزيره عربستان كه در تمام جهان از حقوقش محروم و بلكه گويا انسان به حساب نمى آمد. البتّه عرب گوى سبقت را در اين سير قهقرائى از ديگر ملل ربوده و به آنجا سقوط كرده بودند كه اگر شترانشان برّه ماده مى زائيدند شادمان شده ولكن همسرانشان اگر دختر مى آوردند چنان ابرو درهم كشيده و غضب نموده و با صورتى سياه و سر در گريبان از شدّت شرمندگى از ميان قوم و قبيله خود مى گريختند و مخفى مى گشتند (

يَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَبِهِ

) مثل كسى كه جنايتى بزرگ و عملى شنيع مرتكب شده و

ص: 9

عاقبت هم اين فرزند بى گناه را از دامان مادر دردمند و افسرده ربوده و با كمال قساوت زنده به گور مى كردند و سپس مانند كسى كه فتحى بزرگ نموده به محيط تاريك زندگى برمى گشتند.

خدا مى داند كه چقدر دختران زنده زير خاك دفن شدند! به اجمال مى دانيم پدرانى يافت مى شدند كه به اقرار خود تا هفت دختر خود را به اين سرنوشت شوم گرفتار ساخته و بر اين باور مباهات مى كردند.

در يك چنين روزگار تيره كه زندگى در آن تلخ تر از زهر بود، خداوند متعال بر بشر منّت گذارده و حضرت ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله را مبعوث به رسالت كرد. يكى از اهداف آن سيّد و سرور بشر، جلوگيرى از اين ظلم بزرگ و احياءِ ارزش زن بود. او با شعار ملكوتى «لا تَقْتُلُوا اوْلادَكُمْ» به ميدان مبارزه با اين سنّت غلط آمد و چندان مجاهده نمود تا اين خوى زشت را از ضمير آنان دور ساخت. و دانستند كه دختر هم از فرزندان ايشان مى باشد.

حضرتش داراى سه پسر شد كه هر سه از دنيا رفتند. و تنها دخترش «حضرت فاطمه زهرا عليها السلام» باقى ماند. در تربيت و پرورش او كوشيد و زهراى مرضيّه عليها السلام در دامن پدر به مقامى رسيد كه او را «انسيّه حوراء» بلكه «سيّدة النّساء» و عاقبت «امّ ابيها» صدا مى زد.

خواست به جهانيان اعلام نمايد كه اين بانوى با عظمت با آن كه يك زن است ولى در تمامى روى زمين همتراز و همراز و همسرى براى

ص: 10

او جز علىّ بن ابى طالب «صلوات اللَّه عليه» پيدا نشود كه اگر او نبود هيچ مردى قابليّت نداشت كه در كنار فاطمه عليها السلام قرار بگيرد.

بارى اگر زنان بخواهند جايگاه ويژه خود را بيابند و ملعبه دست هوسرانان شهوت پرست و بازيچه دنياپرستان كثيف قرار نگيرند، بايد زندگى سراسرافتخار حضرت صدّيقه كبرى عليها السلام را الگوى خود قرار دهند- كه راه سعادت همين است و بس.

و لهذا انجمن محبّان فاطمه عليها السلام- كه به توفيق الهى در طىّ سالهاى گذشته توانسته است شب ميلاد فرخنده حضرتش را با انعقاد محفلى با شكوه گرامى بدارد- سعى وافر و عزمى راسخ داشته كه همه ساله دسته گلى از بوستان فضائل و مناقب آن حضرت به صورت يك اثر فرهنگى تقديم ميهمانان عزيز خود بدارد بدان اميد كه شايد با آشنائى گوشه هائى از زندگى آموزنده حضرتش، پويندگان راه سعادت ره نجات را يافته، و با پيروى از فرمايشات و اعمال آن بانوى بزرگ دو عالم و با شخصيّت ترين زنان جهان، دردهاى جامعه درمان، و زندگى به بهشتى برين مبدّل گردد.

«آمين يا ربّ العالمين»

بار سنگين اين آثار ذيقيمت و ارزنده را حضرت آيةاللَّه مكارم كه خداوند جزائى عظيم به ايشان عنايت فرمايد و قلم شيواى ايشان را هميشه در خدمت اسلام و مسلمين و نشر آثار حياتبخش مكتب اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام باقى دارد، به دوش مى كشيده اند،

ص: 11

امسال هم استدعاى ما را پذيرفته و بحثى شيرين و خواندنى را درباره مراسم حياتى ازدواج و همسرى در خانواده نمونه براى ما مرقوم فرموده اند و خداى را سپاسگذاريم كه توفيق انتشارش را هم به ما عنايت فرموده، باشد كه با مطالعه و عمل به آن بخشى از گره هاى كور موجود در مسأله ازدواج باز شده و اين مشكل كه بر سر راه بسيارى از خانواده ها، پدران و مادران، و جوانان به صورت معمّائى حل نشدنى جلوه نموده، حل گردد. «انّه ولىّ التّوفيق و حسبنا اللَّه و نعم الوكيل»

انجمن محبّان فاطمه- مشهد

تاريخ: 10/ 9/ 68

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

ص: 16

ولى آداب و رسوم زشت اجتماعى، و پيرايه هاى غلطى كه به اين امر حياتى بسته اند آنها را از رسيدن به مقصود باز مى دارد.

و عجب اينكه اين مسأله در خانواده هاى مرفّه و فقير هر دو از امور پيچيده است! چرا كه هركدام كوهى از توقّعهاى غلط را بر دوش دارند، و زير آوار سنگينى از آداب و رسوم موهوم دست و پا مى زنند.

و اسفبارتر اينكه چون پايه ها از آغاز كج گذارده مى شود، بناى بسيارى از خانواده ها تا گنبد دوّار كج مى رود، و چون شالوده محكمى ندارد پيوسته دستخوش نوسانات و اضطرابات و ناراحتيها است.

اين در حالى است كه مى دانيم «خانواده بزرگ بشرى» از همين «خانواده هاى كوچك» تشكيل مى شود كه هر يك به منزله آجرى در اين ساختمان عظيم است، و استحكام اين ساختمان عظيم بستگى به استحكام اين واحدهاى كوچك دارد.

اگر اين آجرها محكم و صاف و با دوام و پرصلابت باشند اين مجموعه عمر طولانى و مفيد دارد، و بعكس اگر سست و ناموزون باشد دائماً دستخوش تلاطم و ناهنجاريها است، و بسرعت از هم فرو مى پاشد و متلاشى مى شود.

بنابراين، مسأله تشكيل خانواده براساس الگوها و معيارها و ارزشهاى صحيح از يكسو رابطه مستقيم و نزديكى با حلّ مشكلات خانوادگى و نابسامانيهاى شخصى مردم دارد، و از سوى ديگر نيز

ص: 17

پيوند روشنى با حلّ مشكلات اجتماعى دارد.

به همين دليل براى تحكيم روابط عمومى اجتماعى انسانها، بايد قبل از هر چيز به فكر استحكام ريشه اصلى افتاد، و پايه هاى خانواده را بر شالوده قوى و محكم بنا نمود.

جالب اين است كه در روايات اسلامى تشكيل خانواده مخصوصاً به ساختن يك بنا تشبيه شده آنهم بنائى محبوب نزد خدا چنان كه در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى خوانيم:

ما بُنِىَ بَناءٌ فِى الاسْلامِ احَبُّ الى اللَّه مِنَ التَّزْوِيِج.(1)

بنائى در اسلام نزد خدا محبوبتر از تزويج نيست.

و نيز قابل توجّه اينكه قرآن سرچشمه آرامش و امنيّت را تشكيل زندگى صحيح خانوادگى مى شمرد، در آنجا كه مى فرمايد:

وَ مِنْ آياتِهِ انْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ انْفُسِكُمْ ازْواجاً لِتَسْكُنُوا الَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً انَّ فِى ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُوْنَ (2)

يكى از آيات و نشانه هاى عظمت خدا اين است كه همسرانى از جنس شما براى شما آفريد تا آرامش خويش را در كنار آنها پيدا كنيد، و در ميان شما محبّت و دوستى و رحمت قرار داد، در اين نشانه هاى بسيارى است براى كسانى كه انديشه مى كنند!

ص: 18

ولى متأسّفانه بسيارى از عقلا و انديشمندان نيز به اين مرحله كه مى رسند از انديشه در عوامل اصلى مودّت و رحمت باز مى مانند، و تمام انديشه ها متوجّه آداب و رسوم غلط و ارزشهاى موهوم و پندارهاى خرافى مى شود!

***

ص: 19

هنگامى كه مردى همسرى را تنها به خاطر زيبايى و ثروتش انتخاب كند خداوند او را به همان زيبايى و ثروت وامى گذارد (و از همه چيز محروم مى شود) و هرگاه همسرش را به خاطر ديانتش انتخاب كند، خداوند مال و جمال را نيز به او مى دهد.

و در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام چنين آمده است:

شخصى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و درباره ازدواج (و ارزشهاى حاكم بر آن) با آن حضرت مشورت كرد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

انْكَحْ وَ عَلَيْكَ بِذاتِ الدِّيْنَ تَرَبَتْ يَداكَ.(1)

ازدواج كن و بر تو است كه به سراغ همسرى با ايمان و ديندار بروى كه روزى تو را گسترده مى كند!

و گاه از زنان زيبائى كه در خانواده اى آلوده و فاقد تربيت و ايمان پرورش يافته اند و بسيارى از مردم به خاطر جمال آنها از عيوبشان بكلّى چشم مى پوشند تعبير به سبزه ها (و گلهائى) كه بر «مزبله» مى رويد فرموده است، چنان كه در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم روزى برخاست و در ميان مردم خطبه خواند (تعبير به «قامَ خَطِيباً» كه در روايت آمده دليل بر اهمّيّت موضوع، و ابتلاى قشر وسيعى از مردم به اين مساله است) و فرمود:

ايُّهَا النّاسُ ايَّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدَّمَنِ

مردم از گياهان زيبايى كه بر مزبله ها مى رويد، پرهيز كنيد!

ص: 20

كسى عرض كرد:

اى رسول خدا!

وَ ما خَضراءُ الدَّمَنِ؟

گياهى كه به مزبله ها مى رويد چيست؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

الْمَرْئَةُ الْحَسْناءُ فِى مَنْبِتِ السُّوْءِ

زنِ زيبائى است كه در خانواده آلوده و بدى پرورش يافته!(1)

اين برداشت از ارزشهاى حاكم بر انتخاب همسر كجا، و آنچه در ميان گروهى رائج است كه از مسأله مال و جمال نيز فراتر رفته و به اموال پدر و بستگان او مى انديشند، يعنى انتظار مرگ آنها را مى كشند تا صاحب ثروتى شوند!

و گاه در برابر موهوماتى كه مردم از نظر طبقات اجتماعى به هنگام ازدواج مطرح مى كنند و يك جوان با ايمان و پاكدامن را به حكم آن كه پدرش مثلًا يك كارگر ساده يا كشاورز است، لايق همسرى دختر خود نمى دانند، و حتّى مسائل نژادى و قبيلگى را مقدّم بر اين فضائل مى شمرند، مى گويد:

مؤمنان خونهايشان مساوى، و همه در ازدواج كُفْوِ يكديگرند!(2)

اين در حالى است كه حتّى بعد از ظهور اسلام و استقرار آن در

ص: 21

بخش عظيمى از جهان باز گروهى از افراد بظاهر مسلمان ازدواج عرب را با غيرعرب نكوهش مى كردند و ازدواج بنى هاشم را با غير آنها عيب مى دانستند!

لذا پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در حديثى فرمود:

الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ اكُفّاءُ بَعْضٍ (1)

مؤمنان كفو و همانند يكديگرند (و اختلاف قشرهاى اجتماعى نمى تواند آنها را در مسأله ازدواج از هم جدا سازد.)

ولى مگر مى توان اينگونه تعليمات والاى اسلامى را در جوامع كنونى، و حتّى در ميان قشرهاى ظاهراً متديّن پياده كرده، و دهها قيود موهومى را كه براى شايستگى ازدواج دختران و پسران خود با ديگران قائلند از زندگى آنها حذف نمود!

جالب توجّه اينكه در احاديث متعدّدى اين مضمون از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله يا ائمّه هدى عليهم السلام به چشم مى خورد كه مى فرمايند:

اذا جائَكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلْقَهُ وَ دِينَه فَزَوِّجُوهُ، انْ لا تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِى الْأَرْضِ وَ فسادٌ كَبْيِرٌ(2)

هرگاه كسى كه اخلاق و دين او را مى پسنديد به خواستگارى آيد او را به همسرى دخترتان بپذيريد، اگر چنين نكنيد فتنه عظيم و فساد بزرگى در زمين خواهد افتاد!

ص: 22

اين هشدار، ابعاد خطرناك خرافاتى را كه در اين زمينه بر مسأله ازدواج حاكم است روشن مى سازد، و شايد بسيارى از مفاسد عظيم كه هم امروز بر جوامع بشرى حاكم است مصداق همان باشد كه پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در اين احاديث نسبت به آن هشدار داده اند.

اسلام گاه مسائل مهريّه و جهيزيّه و هزينه هاى ازدواج را بطور كلّى مورد توجّه قرار داده و با استفاده از دو مفهوم كاملًا آشنا يعنى سعادت و تيره روزى مطالب لازم را در اين زمينه بازگو مى كند.

در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم:

امَّا الْمَرْئَةُ فُشُوْمُها غِلاءُ مَهْرِها(1)

امّا شومى و بد قدمى زن آن است كه مهرش سنگين باشد!

و در حديث ديگرى آمده:

انَّ مِنْ بَرَكَةِ الْمَرْئَةِ قِلَّةُ مَهْرِها وَ مِنْ شُوْمِها كَثْرَةُ مَهْرِها(2)

يكى از بركات همسر كمى مهر او است، و از شومى او زيادى مهر او مى باشد!

اين مسأله همچنان ادامه مى يابد تا به مسأله انعقاد نطفه فرزند، و سپس تغذيه مادر در دوران باردارى، و بعد نامگذارى نوزاد، و سپس صفات زنى كه به عنوان دايه انتخاب مى شود كه روحيّات و

ص: 23

اخلاق خود را از طريق شير به كودك منتقل مى كند، و سرانجام به مسأله معلّم، و وظيفه پدر و مادر در برابر تعليم و تربيت فرزند خود مى رسد كه هر كدام از اينها در تعليمات اسلام جايگاه ويژه اى دارد، و دستورات روشن و قاطعى درباره آن در روايات اسلامى ديده مى شود، و در همه جا روى ارزشهاى انسانى تكيه شده، و مسائل تربيتى در سرلوحه برنامه قرار گرفته، و حتّى از مسائل ظاهراً كوچك غفلت نشده است.

بى بند و بارى هاى ما در مسائل مربوط به ازدواج و تشكيل خانواده و تربيت فرزند از يكسو، و دقّت نظر اسلام در اين مسائل حياتى از سوى ديگر، ما را به ياد آن مصرع معروف مى اندازد كه «ببين تفاوت ره از كجا است تا به كجا!»

كار به جائى رسيده است كه مسأله مراسم ازدواج كه معمولًا بايد چشمه جوشانى از شادى براى خانواده هاى دو طرف باشد، تبديل به يك دوران مصيبت بار و غم انگيز شده، چرا كه پشت داماد در زير بار مهرهاى سنگين، اعم از نقد و نسيه، و هزينه هاى كمرشكن جشن عقد و عروسى و انواع تجمّلات و جواهرات، و پشت خانواده عروس در زير بار سنگين جهيزيّه كه چيزى جز چشم و همچشمى و تقليدهاى كوركورانه و موهومات و خيالات، بر آن حاكم نيست، خم مى شود و كسان دو طرف گاه تلخ ترين ساعات عمر خود را در اين جلسات به اصطلاح شادى يا مقدّمات آن مى گذرانند!

ص: 24

چه آبروهائى كه بر باد نمى رود، چه كدورتها و دشمنى هائى كه به وجود نمى آيد، و چه مشكلاتى كه گاه تا آخر عمر سايه شوم آن بر خانواده ها افتاده است، رخ نمى دهد!

آيا روزى فرا خواهد رسيد كه واقعيّتهاى سازنده و مفيد از موهومات و خرافات در اين مسأله حياتى جدا شود و ارزشهاى كاذب جاى خود را به ارزشهاى صحيح، بسپارد و ملّت مسلمان ما، تعليمات اسلام را جانشين آداب و رسوم غلط و مصيبت بار كند!

ما در اين نوشتار براى رسيدن به عمق تعليمات اسلام در اين زمينه، به جاى بررسى مشروح آيات و روايات اسلامى، راه ديگرى انتخاب كرده ايم كه فكر مى كنيم تأثير آن در بيدار كردن افكار بيشتر است، و آن اينكه به سراغ يك خانواده نمونه اى برويم كه در اسلام نظير نداشته، و دقيقاً زير نظر شخص پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و با اشراف كامل او تشكيل شده است، يعنى پيوند ازدواج على عليه السلام با بانوى اسلام، فاطمه زهرا عليها السلام تا براى مسلمانان اسوه و الگوى پرارزشى باشد.

ص: 25

ص: 26

ص: 27

ص: 28

3. تمام مراحل خواستگارى و مراسم زفاف و تربيت فرزندان همه زير نظر شخص پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و به دستور و فرمان او صورت گرفت.

بنابراين، ازدواج مزبور به تمام معنى اسلامى بود، و تمامى ارزشهاى والاى اسلام در آن تجلّى داشت.

نظر اين است با طرح اين مسأله همراه و همگام با خوانندگان عزيز در مراحل مختلف تشكيل اين خانواده نمونه سير كنيم، و عصاره تعاليم اسلام و مفهوم زندگى صحيح خانوادگى را در آن ببينيم، و بعد وجدان خود را حاكم كنيم و كمى بينديشيم و ببينيم اسلام اصيل و واقعى كدام است؟ و ما چه هستيم؟ تربيت اسلامى چه مى گويد و تربيت ما مسلمانان امروز چگونه است؟

متأسّفانه گروهى از اسلام تنها به يك سلسله آداب سطحى قناعت كرده اند، و نماز و روزه و حجّى بى محتوى و فاقد روح، و قرآنى خالى از تدبّر، و دعائى تهى از حضور قلب، و زيارتى به قصد سياحت، انجام مى دهند، بى آنكه اسلام در عمق جانشان ريشه دوانده باشد.

به راستى مسأله تشكيل خانواده و ارزشهاى حاكم بر آن مى تواند محك خوبى براى شناخت مسلمانان راستين از مسلمانان سطحى باشد.

همانها كه دم از حجّ و نماز و روزه مى زنند، هنگام شوهر دادن دختران خود چنان براى مهريّه هاى ميليونى پافشارى مى كنند، و حتّى براى محكم كارى و پيش بينى نرخ تورّم در آينده مبلغ مهريّه را از پول رائج به طلاى خالص ناب! تبديل كرده، و به هنگام تعيين

ص: 29

شيربهاء و مقدار طلا و جواهرات چنان خونشان به جوش مى آيد و رگهاى گردنشان ستبر مى شود كه گوئى تمام موجوديّت آنها به خطر افتاده! آنها دائماً از شغل داماد، و مقدار ثروت او و پدرش و فاميلش، و خانه و اتومبيلش سخن مى گويند، خدا را پاك فراموش كرده، و توكّل بر ذات مقدّس او را در زندگى از دست مى دهند.

فوراً سؤال از خانه ملكى داماد مى كنند در حالى كه بسيارى از جوانان حقوق بگير اگر تمام حقوق سى سال كارمندى خود را جمع كنند به زحمت پول يك خانه مى شود!

از سوى ديگر، آنها كه به سراغ دخترى مى روند تمام چشمشان را به فرشهاى خانه، و تجمّلات و زينت آلات و ميزان ارث احتمالى او در آينده، و ميزان قدرت آنها در تهيّه يك مشت وسائل تجمّلى بنام جهيزيّه كه گاه بعضى از آنها در تمام عمر نيز يك بار مورد نياز قرار نمى گيرد، دوخته اند.

اينجا است كه اگر جسارت نباشد (و انْ شاءَ اللَّه نيست) انسان به ياد حديث معروف سرور آزادگان جهان امام حسين عليه السلام مى افتد كه درباره گروهى از مردم فرمود:

النّاسُ عَبِيْدُ الدُّنْيا وَالدِّيْنُ لَعِقٌ عَلَى الْسِنَتِهِمْ

مردم بندگان دنيايند، و دين تنها بر زبان آنها دور مى زند!

يا در حديث ديگرى از رسول اللّه صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه درباره گروهى فرمود:

ص: 30

آنها قرآن را مى خوانند در حالى كه

(لايَجُوزُ تَراقيِهِمْ)

از شانه هاى آنها بالاتر نمى رود! و به مغز و اعماق روح آنها نمى رسد.(1)

ولى بايد توجّه داشت كه اين گونه برخورد با حقائق قرآن و تعليمات اسلام عواقب دردناكى دارد، و مجازات الهى را به دنبال خواهد داشت، چنان كه در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم:

مَن قَرَأَ الْقُرآنَ ثُمَّ شَرِبَ عَلَيْهِ حَراماً، اوْ آثَرَ حُبّاً لِلدُّنْيا وَ زِيْنَتِها، اسْتَوْجَبَ عَلَيْهِ سَخَطَ اللَّهِ، الّا انْ يَتُوْبَ

كسى كه قرآن بخواند و سپس (بر خلاف دستور قرآن) مشروب حرامى را بخورد يا محبّت دنيا و زينت آن را بر قرآن مقدّم دارد مستوجب خشم الهى خواهد بود، مگر اين كه توبه كند!(2)

به هرحال، هدف اين است كه بخواست خدا، اين خانواده نمونه در اسلام را به عنوان بهترين سرمشق در پايه گذارى زندگى خانوادگى مورد توجّه قرار دهيم، و خدا را به حقّ آنان بخوانيم كه به ما توفيق پيروى از سنّتهاى حسنه اى كه آنها براى ما به يادگار گذارده اند، عنايت فرمايد «آمين يا ربّ العالمين».

ص: 31

ص: 32

ص: 33

ص: 34

شرايط و مشخّصاتى چنين و چنان بوده باشد اعلام مى دارند.

و عجيب نيست كه مشخّصاتى كه طرفين عنوان مى كنند، مجموعه اى از يك سلسله ارزشهاى صددرصد ظاهرى و مادّى باشد مانند طول قامت، وزن بدن، رنگ مو، رنگ پوست و چشم و ميزان بهره مندى از زيبائى و جمال (البتّه به تشخيص خودشان) و مسائل ديگرى از قبيل علاقه به ورزش، و موسيقى و چيزهائى در اين راستا، چرا كه ارزشهاى معنوى نه تنها در اين گونه جوامع حاكم نيست بلكه گاهى آنها را ضدّ ارزش يا جزء خرافات مى شمرند و به باد سخريّه مى گيرند.

اخيراً نوع ديگرى از خواستگارى در ميان قشرهاى مذهبى پيدا شده كه مركزى را براى مراجعه دختران و پسرانى كه آماده ازدواج صحيح و سالم هستند، ترتيب مى دهند؛ در اين مراكز كه افرادى مطمئن و متعّهد و آگاه بر آن نظارت دارند پرونده هاى محرمانه اى براى هر يك از خواستگاران تشكيل داده، و خصوصيّات معنوى و مادّى همسر مورد نظر آنها را به صورت كلّى ثبت مى كنند، و طبعاً هنگامى كه تعداد افراد زياد باشد هر كس به آسانى مى تواند فرد مورد نظر خود را پيدا كند.

البتّه ضوابطى بر اين گونه مراكز حاكم است كه جلو سوءِ استفاده افراد ناباب و عوامل نفوذى را مى گيرد، و اگر اين كار به طرز صحيح و ظريفى گسترش يابد بسيارى از مشكلات همسريابى را حل

ص: 35

خواهد كرد ولى اين نوع خواستگارى نيز خالى از نواقص و عيوب نيست.

به هرحال، نمى توان انكار كرد كه هنوز در جوامع اسلامى ارزشهائى كه بر مسأله خواستگارى چه از طرف دختر، و چه از طرف پسر، حاكم است شكل اسلامى به خود نگرفته و در اكثر موارد بر محورهاى مادّى، و گاه حتّى بر محور امور موهوم و تخيّلى و دروغين و كاذب دور مى زند.

كمتر كسى را مى بينيد كه به هنگام خواستگارى دختر به مال و ثروت پدر او، و مقدار جهيزيّه احتمالى، و طلا و جواهرات و درجه زيبائى و جمال او نينديشد.

همچنين در مورد داماد غالباً مسأله شغل پردرآمد، مسكن ملكى، نفوذ اجتماعى پدر، اتومبيل و وسيله هاى نقليّه گرانقيمت و پر زرق و برق مورد توجّه قرار مى گيرد.

اين روزها پايه هاى تحصيلى نيز مطرح است، امّا غالباً منظور پايه هاى مدركى است كه به دنبال آن امكان اشتغال و كار مطرح مى گردد نه علم و سواد و فضل و دانش!

درعين حال نمى توان انكار كرد كه هنوز هستند افرادى كه بيش از هر چيز به عفّت و نجابت و ايمان و اخلاق و حسن سلوك و ايثار و فداكارى و صفا و تقواى همسر آينده خود مى انديشند، و ارزش او را با اين مسائل تعيين مى كنند، ولى نمى توان تعيين كرد كه چند

ص: 36

درصد اجتماع مسلمانان امروز اينچنين فكر مى كنند!

***

حال به سراغ خانواده نمونه مى رويم تا ببينيم ارزش همسر را با چه معيارى مشخّص مى كنند.

در روايات متعدّدى اين معنى را از قول امام صادق عليه السلام يا ديگر معصومين عليهم السلام مى خوانيم:

لَوْلا انَّ اللَّهَ خَلَقَ امْيرَالْمُؤْمِنينَ عليه السلام لِفاطِمَةَ عليها السلام ما كانَ لَها كُفْوٌ عَلَى الْأَرْضِ (1)

اگر خداوند اميرمؤمنان على عليه السلام را نيافريده بود، فاطمه عليها السلام همتائى براى همسرى اش در تمام روى زمين نداشت!

بديهى است اين بى همتائى نه از نظر ارزشهاى ظاهرى و مادّى است، بلكه صرفاً ناظر به ارزشهاى معنوى، ايمان و تقوا و قرب به پروردگار و مقامات فوق العاده و والاى انسانى است.

همين مطلب نيز از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود:

جبرئيل بر من نازل شد و گفت اى محمّد! خداوند جلّ جلاله مى فرمايد:

لَوْ لَمْ اخْلُقْ عَلِيّاً لَما كانَ لِفاطِمَةَ ابْنَتِكَ كُفْوٌ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، آدَمٌ فَمَنْ دُوْنَهُ (2)

ص: 37

اگر من على را نمى آفريدم كفو و همتائى براى همسرى دخترت فاطمه در تمام روى زمين پيدا نمى شد، از آدم گرفته تا ديگران!

جالب اينكه، در صدر اين حديث پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

گروهى از شخصيّتهاى قريش مرا در مورد خواستگارى فاطمه عليها السلام ملامت كردند، و گفتند: ما او را خواستگارى كرديم و تو ما را محروم نمودى، و او را به همسرى على درآوردى!

فرمود:

به خدا سوگند من شما را منع نكردم و من فاطمه را به همسرى على درنياوردم، اين خدا بود كه شما را منع كرد و او را به همسرى على درآورد!

سپس جمله فوق را بيان فرمود.

در حديث ديگرى آمده است ابوبكر و عمر هر كدام خدمت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله براى خواستگارى فاطمه عليها السلام رفتند، و پيامبر صلى الله عليه و آله پاسخ منفى به آنها داد. هنگامى كه على عليه السلام به سراغ حضرتش آمد با پيشنهاد او موافقت فرمود در حالى كه چيزى جز يك زره براى هزينه هاى اين كار نداشت!

هنگامى كه اين خبر به بانوى اسلام فاطمه عليها السلام رسيد گريه كرد (از بعضى از روايات استفاده مى شود اين گريه و ناراحتى به خاطر اين بود كه جمعى از زنان مدينه فاطمه را به خاطر همسرى با مرد تهى دستى همچون على عليه السلام سرزنش كردند و زخم زبان زدند)،

ص: 38

پيامبر صلى الله عليه و آله از علّت گريه او سؤال فرمود، هنگامى كه از جريان آگاه شد، جمله مهمّى بيان كرد كه ارزشهاى اسلامى را در مسأله خواستگارى و ازدواج روشن مى سازد، فرمود:

وَاللَّهِ لَقَدْ انْكَحْتُكِ اكْثَرَهُمْ عِلْمَاً وَ افْضَلَهُمْ حِلْماً وَ اوَّلَهُمْ سِلْماً(1)

به خدا سوگند كسى را به همسرى تو درآوردم كه از همه آنها علمش بيشتر، و حلمش برتر است، و نخستين كسى است كه اسلام آورده!

در حديث ديگرى اين مطلب به شكل گسترده ترى مطرح شده است. در اين حديث مى خوانيم فاطمه عليها السلام هنگامى كه سخن بالا را شنيد، شادمان و مسرور شد. پيامبر صلى الله عليه و آله در فرصتى ديگر خواست بهره افزونترى در اين زمينه به او دهد، فرمود:

يا فاطِمَةُ، لِعَلِيٍّ ثَمانُ خِصالٍ: ايْمانُهُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُوْلِهِ، وَ عِلْمُهُ، وَ حِكْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطاهُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ امْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهْيُهُ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ قَضاؤُهُ بِكِتابِ اللَّهِ.(2)

اى فاطمه! على هشت فضيلت دارد: ايمان به خدا و پيامبرش، علم و دانش، و حكمت، و همسر او، و فرزندانش حسن و حسين، و امر به معروف و نهى از منكر نمودن و داورى او به كتاب اللَّه!

ص: 39

ص: 40

دستور داده شده، بهشت را بيارايند، نسيم بهشتى را مأمور ساخته كه انواع عطرها و بوى خوش در فضاى بهشت بپراكند، به حورالعين دستور داده سوره هائى از قرآن مجيد را برخوانند، سپس منادى ندا در داده كه امروز روز جشن همسرى علىّ بن ابى طالب است، شما گواه باشيد كه من فاطمه دختر محمّد را به همسرى علىّ بن ابى طالب درآوردم ... سپس منادى ندا در داد كه اى فرشتگان و ساكنان بهشت! به على و فاطمه تبريك گوئيد كه من خود به آنها تبريك گفتم، آگاه باشيد من محبوبترين زنان را به محبوبترين مردان بعد از پيامبران و مرسلين تزويج نمودم ...(1)

و در حديث ديگرى مى خوانيم كه امام علىّ بن موسى الرّضا عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله چنين نقل فرمود:

ما زَوَّجْتُ فاطِمَةَ الّا بَعْدَ ما أَمَرَنِى اللَّهُ عزَّوجَلَّ بِتَزْوِيْجِها(2)

من فاطمه را به همسرى على عليه السلام درنياوردم مگر بعد از آن زمان كه خداوند به من دستور داد!

ص: 41

ص: 42

ازدواجهاى وقيح و روزنامه اى مقايسه كنيد كه چقدر مبتذل و مسخره است!

جالب اينكه در روايات اسلامى آمده است كه در مورد دوشيزگان شنيدن «بله» نيز لازم نيست، همان سكوت معنى دار و آميخته با حجب و حيا كه حاكى از رضايت آنها باشد، كافى است.

اين الگو از بانوى بزرگ اسلام فاطمه زهرا عليها السلام بجا مانده، هنگامى كه افرادى از سرشناسان مكّه و مدينه خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله به خواستگارى دخترش زهرا عليها السلام آمدند و پيشنهاد آنها را براى بانوى اسلام بازگو كرد، فاطمه عليها السلام قيافه درهم كشيد، و روى برگردانيد و نشان داد كه قلباً به اين گونه پيشنهادها هرگز راضى نيست.

ولى هنگامى كه على عليه السلام براى خواستگارى زهرا عليها السلام خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد، پيامبر صلى الله عليه و آله خوشحال شد و فرمود همينجا باش تا من نزد تو برگردم.

پيامبر صلى الله عليه و آله وارد منزل شد، دخترش زهرا عليها السلام برخاست، عبا از دوش پدر برگرفت، و نعلين از پاى او بيرون آورد، و آب آورد و با دست خود سر و صورت پيامبر صلى الله عليه و آله و پاهاى مباركش را شستشو داد، سپس در برابرش نشست. پيامبر فرمود:

فاطمه!

بانوى اسلام عليها السلام عرض كرد:

لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ.

رسول اللَّه! مطلبتان را بفرمائيد.

ص: 43

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

تو علىّ بن ابى طالب را بخوبى مى شناسى، از نظر خويشاوندى اش با ما، و فضائل و سابقه اسلامش، و من از پروردگارم خواسته ام بهترين و محبوبترين خلق را نزد خودش به همسرى تو برگزيند، او الآن نزد من براى خواستگارى آمده بود، نظر تو چيست؟

فاطمه عليها السلام سكوت كرد و صورت برنگرداند، و هيچ اثر نارضائى نشان نداد،

پيامبر صلى الله عليه و آله برخاست و اين جمله را (با خوشحالى) فرمود:

اللَّهُ أكْبَرُ سُكُوتُها اقْرارُها(1)

خدا بزرگتر از آن است كه توصيف گردد، سكوت دخترم به منزله اقرار او است!

ص: 44

ص: 45

ص: 46

ص: 47

ص: 48

مى خواهند خانه و ملكى را خريدوفروش كنند، نه تنها به مهريّه هاى نسيه و در ذمّه بلكه مهريّه هاى نقدى از نوع «پول رايج» قانع نيستند، چراكه با گذشت زمان كاهش پيدا مى كند و ارزش آن كاسته مى شود.

بايد حتماً «سكّه هاى طلا» و «املاك ششدانگ» و مانند آن باشد.

در برابر اين گروه اخير، بعضى (به تقليد اروپائيها كه مهريّه ندارند) بطور كلّى با مهريّه مخالفند، و آن را بى معنى مى دانند؛ درحالى كه مهريّه فلسفه هائى دارد كه اين گروه از آن غافل و بيخبرند.

فلسفه مهريه را در چند مورد مى توان خلاصه كرد:

1

مهريّه يك نوع اكرام و احترام نسبت به مقام والاى زن است، و در واقع هديه است از سوى شوهر كه دليل محبّت، و نشانه جدّى بودن پيمان زناشوئى است.

2

همه جا معمول است كه زن با خود جهيزيّه اى به خانه شوهر مى برد و غالباً در تهيّه اين جهيزيّه گرفتار مشكلات مى شوند، «مهريّه نقدى» كمكى است از سوى شوهر براى تهيّه جهيزيّه و نشانه اى است از وفادارى و قبول مسؤوليّت نسبت به زندگى آينده.

3

مهريّه مى تواند تا حدّى خسارت اقتصادى زن را در صورت جدائى جبران كند، زيرا مى دانيم زنانى كه از شوهر خود طلاق مى گيرند شانس كمترى براى ازدواج دارند تا مردان آنها.

ص: 49

4

مهريّه غير نقدى عامل بازدارنده اى است در برابر طلاق، و شايد به همين دليل شارع مقدّس اسلام به هيچ وجه حدّ و مرزى براى آن تعيين نكرده و نوع خاصّى قائل نشده، از امورى كه تنها جنبه معنوى دارد مانند «تعليم قرآن» گرفته، تا مهريّه هاى فراوان مادّى را شامل مى شود، چرا كه شرايط مختلفند و اشخاص متفاوتند.

در عين حال توصيه مؤكّد براى سبك كردن مهريّه نموده است چنانكه على عليه السلام مى فرمايد:

لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَتَكُونَ عَداوَةً(1)

مهريّه هاى زنان را گران و سنگين نكنيد، چرا كه سبب عداوت و كينه توزى مى شود.

مرحوم صدوق در روايت مرسله اى از معصومين عليهم السلام چنين نقل مى كند:

مِنْ بَرَكَةِ الْمَرأةِ قِلَّةُ مَهْرِها وَ مِنْ شُومِها كَثْرَةُ مَهْرِها(2)

از بركات زن اين است كه مهرش كم باشد و از شوم و ناميمونى او، فزونى مهر او است.

زيادى مهر در عصر ما عمدتاً از سه عامل سرچشمه مى گيرد:

ص: 50

1

گاه از چشم و همچشمى ها و مسابقه در اين گونه مسائل است كه افرادى از اين طريق مى خواهند به پندار خويش شخصيّت والاترى براى خود يا فرزندان خويش كسب نمايند.

2

گاه از غلبه روح مادّيگرى و ارزشهاى مادّى است كه اساساً تمام تلاشهاى گروهى براى رسيدن به آن است، و از آنجا كه مهر فزونتر در كوتاه مدّت يا درازمدّت درآمد بيشترى را همراه دارد آن را ترجيح مى دهند.

3

و بالاخره گاهى از عدم اعتماد متقابل ميان دو همسر يا خانواده هاى آنها سرچشمه مى گيرد، زيرا از اين بيم دارند كه زندگانى مشترك آن دو، دوام پيدا نكند، و مى خواهند اين مهريّه سنگين مانعى بر سر راه جدائى گردد، و يا در فرض جدائى كمكى به زن در مشكلات ناشى از آن نمايد.

مسلّماً اگر سه عامل فوق از بين برود، چشم و همچشمى ها و رقابتها در ميان نباشد، و نخواهند به وسيله ازدواج تجارت كنند، و به زندگى مشترك آينده در سايه ايمان و تقوا اميدوار باشند، دليلى ندارد كه به دنبال اين گونه مهرهاى كمرشكن بروند.

***

ص: 51

مهريّه اسلامى را از غير اسلامى بشناسيم.

در حديث آمده است كه تمام مهريّه بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السلام و هزينه هاى جهيزيّه و عطريات او از پول زرهى تأمين شد كه على عليه السلام براى جنگ خريده بود.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

زره خود را بفروش، على عليه السلام مى گويد زره را فروختم و پول آن را در دامان مبارك پيامبر صلى الله عليه و آله ريختم، بى آن كه از من سؤال كند چه مقدار است، و يا من خبر دهم، دست كرد و مشتى از آن را گرفت و به بلال داد فرمود:

با اين براى فاطمه عطر و بوى خوش بخر.

باز دست كرد و يك مشت ديگر به جمعى از اصحاب داد و فرمود براى فاطمه آنچه نياز دارد، از لباس و اثاث البيت بخريد.(1)

در حديث ديگرى آمده است كه صداق و مهريّه فاطمه عليها السلام زرهى از آهن بود ...(2)

ولى در حديثى آمده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله دخترش فاطمه عليها السلام را به هنگام تزويج با على عليه السلام به چهارصد و هشتاد درهم مهر نمود.

و در حديثى پانصد درهم آمده است.(3)

ص: 52

در حديث ديگرى آمده هنگامى كه سخن از كمى اين مهريّه به ميان آمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله به بانوى اسلام فرمود:

من تو را به على تزويج نكردم، بلكه خدا تو را به على تزويج فرموده، و مهر تو را يك پنجم تمام دنيا تا زمانى كه آسمان و زمين برپاست، قرار داده است!

(وَ جَعَلَ مَهْرَكِ خُمْسَ الدُّنْيا مادامَتِ السَّمواتُ و الْأَرْضُ)(1)

اين مهريّه عظيم معنوى و الهى پاداش آن گذشتى است كه زهرا عليها السلام از خود نشان داد، حتّى در حديثى كه در «مصباح الانوار» آمده است مى خوانيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود:

انَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ زَوَّجَكَ فاطِمَةَ وَ جَعَلَ صَداقَهَا الْارْضَ فَمَنْ مَشى عَلَيْها مُبْغِضاً لَكَ مَشى عَلَيْها حَراماً(2)

خداوند فاطمه را به همسرى تو درآورد، و مهر او را تمام زمين قرار داد، كسى كه بر روى آن راه رود در حالى كه دشمن تو باشد، قدم به حرام برداشته است (و استفاده از زمين و آنچه بر آن است حرامش باد)!

معمولًا كسان داماد نسبت به اموال خانواده عروس كنجكاو و حسّاسند، همچنين كسان عروس نسبت به ثروت داماد، و لذا غالباً به جاى تحقيق در ارزشهاى معنوى و كمالات انسانى و فضائل

ص: 53

اخلاقى طرفين، جستجو از ثروتهاى موجود يا بالقوّه يكديگر مى كنند، و آن را به رخ هم مى كشند.

از پست و مقامهاى بستگان عروس و داماد سخن مى گويند كه پدرش چه كاره است و پسر عمويش چه كاره، و پسر پسر عمويش يا نوه دائى اش چه پست و مقامى دارد!

ولى در حديث مى خوانيم هنگامى كه على عليه السلام به محضر پيامبر صلى الله عليه و آله براى خواستگارى فاطمه عليها السلام آمد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

چه چيز صداق و مهريّه قرار خواهى داد؟

عرض كرد:

شمشير و اسب و زره و شترى را كه با آن آبيارى مى كنم (يعنى تمام هستى مادّى ام).

فرمود:

«شتر» و «شمشير» و «اسب» مورد نياز تو است و بدون آن نمى توانى با دشمن جهاد كنى، اما زرهت مانعى ندارد!

اينجا بود كه على عليه السلام رفت و زره را فروخت و پول آن را در دامان پيامبر صلى الله عليه و آله ريخت ...

ص: 54

ص: 55

ص: 56

ص: 57

ص: 58

كنند و اگر مى خواهند توسعه دهند اين كار تدريجاً صورت گيرد، مسلّماً كشيدن بار چنين زندگى آسانتر است، و روح محبّت و دوستى و صفا و معنويّت در چنين زندگى ساده اى موج مى زند، و ارزشهاى والاى اخلاقى در زير آوارهاى جهيزيّه سنگين دفن نمى شود.

ولى بيا و ببين چه رقابتها و چشم همچشمى ها، چه تجمّل پرستيها و چه خرافات و موهومات كه در اين مسأله ساده نفوذ كرده است! گاه از ساليان دراز، هَمّ و غمّ پدر و مادر دختر تهيّه جهيزيّه است، حتّى از خوراك روز، و شام شب، بايد بكاهند، تا يك جهيزيّه سنگين را تهيّه كنند، و به اصطلاح آبروى خود را حفظ كرده، و به پندار خود دخترشان را سربلند سازند!

در بسيارى از نقاط هنگام فرستادن جهيزيّه طى يك نمايش مسخره و خنده دار قافله حاملان جهيزيّه با يك دنيا سروصدا به راه مى افتد، چنان جار و جنجالى برپا مى كنند كه نه تنها همسايگان، بلكه تمام محل، و گاهى همه شهر با خبر شوند كه فلان كس فلان مقدار جهيزيّه براى دختر خود به خانه داماد فرستاده است، و اين مايه فخر و مباهات آنها است!

در بعضى از مناطق هنگامى كه قافله حمل جهيزيّه كار خود را تمام كرد، آنها را در اطاق يا اطاقهاى متعدّدى در كنار هم مى چينند، و به صورت موزه هاى تماشائى درمى آورند، و از فاميل و دوستان

ص: 59

دعوت مى كنند كه به تماشاى اين موزه بيايند!

چه عادت شوم و زشت و رسم ناپسندى!

بديهى است اگر جهيزيّه از نظر كيفيّت و كميّت در سطح پائين باشد عرق شرمسارى بر چهره عروس و كسان او مى نشيند، و بگومگوها شروع مى شود، يكى طنز مى گويد، ديگرى پشت چشم نازك كرده و با نيشخند مى گويد: انشاءاللَّه مباركشان باشد! ديگرى از روى ترحّم مى گويد: اينها مهم نيست مهم آن است كه يكديگر را دوست بدارند!

و اگر زياد باشد، باد به غبغب انداخته، به شرح گسترده اى درباره تهيّه هر يك از قسمتهاى آن پرداخته، و زحماتى را كه براى تهيّه آن از بازارها به قيمتهاى گزاف، از سفر مكّه و زيارت سوريه، از فروشگاههاى درجه اوّل و منحصر به فرد كشيده اند، مى پردازند.

كسى نيست از اين افراد سؤال كند اگر جهيزيّه براى زندگى خصوصى عروس و داماد تهيّه شده، نمايش آن بر ديگران چه معنى دارد! هدف از اين نمايش مضحك و بى معنى چيست!

مگر ما هر وقت وسائلى براى خانه خود مى خريم ديگران را دعوت براى تماشا مى كنيم!

بدبختانه گاه بگومگوها و گله هاى مربوط به آن، سالها در ميان فاميل باقى مى ماند و آثار شوم و سوءِ آن در روحيّه عروس و داماد، شَهْد زندگى را در كام آنها شرنگ مى سازد.

در حالى كه مى دانيم فلسفه جهيزيّه، آغاز يك زندگى ساده و

ص: 60

آبرومند و توأم با خوشبختى و شادكامى است، نه مسابقه هاى زشت و نمايشهاى مسخره و شرم آور.

از همه بدتر اين كه، در چنان مجلسى فوراً مقايسه ها شروع مى شود و جهيزيّه اين دختر و آن دختر را با هم مى سنجند، اين مقايسه معمولًا آتش كينه و حسد و عداوت را در دل گروهى از حاضران مى افروزد، و مفاسد ديگرى را به دنبال دارد، چراكه هميشه كارِ بد، زنجيروار كارهاى بد ديگرى را سبب مى شود.

***

ص: 61

مسكوك است، مجموع قيمت زره و بهاى تمام وسائلى را كه به عنوان جهيزيّه تهيه كردند به آسانى مى توان محاسبه نمود.

از روايتى استفاده مى شود كه تنها يك سوم قيمت زره براى جهيزيّه مصرف شد، و از آن بخوبى برمى آيد كه تا چه حد وسائل زندگى جديد اين دو زوج خوشبخت جهان بشريّت ساده و بى آلايش و دور از هرگونه تشريفات بوده است.

صورت جهيزيّه بانوى اسلام عليها السلام و به اصطلاح ريز اقلام آن را نيز ارباب سير و تواريخ نوشته اند كه مطالعه آن انسان را با عالمى از صفا و زهد و وارستگى عجيب روبه رو مى سازد، كه عظمت و شكوه بى نظير و خيره كننده اش هر انسان آزاده اى را به خضوع در برابر آن وامى دارد.

صورت جهيزيّه اى كه ياران پيامبر صلى الله عليه و آله با آن وجه مختصر براى يگانه دختر پيامبر صلى الله عليه و آله تهيّه كردند به اين ترتيب بود:

1- يك فرش مصرى كه داخل آن پشم بود

2- يك سفره چرمى

3- يك متّكاى چرمى كه داخل آن ليف درخت خرما بود

4- يك عباى خيبرى

5- يك مشك آب

6- چند كوزه

7- چند ظرف و كاسه سفالين

ص: 62

8- يك ظرف براى آب و آب كشى (مطهره)

9- يك پرده نازك پشمى

اين بود مجموعه جهيزيّه زهرا عليها السلام طبق روايت.(1)

هنگامى كه وسائل فوق را نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آوردند نگاهى به آن كرد و گريست، سپس سر به سوى آسمان بلند كرد و دعاى عجيبى كرد و گفت:

اللّهُمَّ بارِكْ لِقَوْمٍ جُلُّ آنِيَتِهِمُ الْخَزَفُ (2)

خداوندا به قومى كه غالب ظروف آنها سفالين است، مبارك گردان!

دقّت در اين اقلام جهيزيّه عجيب و تاريخى، و دعائى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به دنبال آن فرمود، بسيار چيزها به انسان مى آموزد.

عظمت و شكوهى كه در اين جهيزيّه ساده نهفته است، و پيام و الهامى كه به فرزندان اسلام در تمام قرون مى دهد، غيرقابل توصيف است.

پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله با اين كار مى خواهد درسى بزرگ براى تمام اعصار و براى تمام نسلها به يادگار بگذارد، و نشان دهد كه اسلام بر محور تجمّل پرستى و رقابتهاى كمرشكن مادّى كه مايه صعوبت كار ازدواج، و به تأخير افتادن برنامه جوانان، و آلودگى اجتماع

ص: 63

مسلمين مى گردد، نيست. اساس و پايه كار، همه جا بر سهولت و سادگى، و وارستگى و آزادگى، صفا و صميميّت استوار است.

آنچه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به عنوان نمونه و سرمشق نشان داد نه تنها در مقياس امروز ساده و بى تكلّف بود، بلكه در اجتماع آن زمان نيز بسيار ساده تلقّى مى شد، تا آنجا كه دنياپرستان آن عصر كه هنوز رسوبات «ارزشهاى جاهلى» در اعماق روح و جان تاريكشان بود، زهراى عزيز را بر اين زندگى ساده شوهرش سرزنش كردند، و جوابى با آن عظمت را از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله شنيدند كه قبلًا ذكر كرديم.

اينها همه هشدارى است به آنها كه نه تنها روى قلم به قلم وسائل تجمّلى جهيزيّه كه گاه بسيارى از آنها در تمام طول عمر هم يك بار مورد استفاده قرار نمى گيرد، اصرار دارند، بلكه حتّى روى ماركهاى مختلف داخلى يا خارجى و رنگ و نقش و نگار آنها نيز حسّاسيت آميخته با وسواس نشان مى دهند؛ آرى هشدارى است به همه آنها!

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با امكاناتى كه در آن زمان داشت، مى توانست وسائلى بسيار بهتر و با ارزشتر از آنچه گفتيم براى تنها دخترش زهرا عليها السلام و تنها يادگار همسر محبوبش خديجه، و تنها يار و ياور هميشگى اش على عليه السلام فراهم سازد، ولى مخصوصاً اين كار را نكرد، كه اگر مى كرد دستور جاويدان: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فى رَسُولِ اللَّهِ اسْوَةٌ حَسَنَةٌ» ارزش خود را از دست مى داد.

عجب اين كه، گروهى از مسلمانان اين سخنان را مى شنوند، و

ص: 64

بى خيال از كنار آن بسادگى مى گذرند، و گاه اسم اين بى اعتنائى را ضرورتهاى عصر و زمان مى گذارند، ضرورتى كه آبرو و حيثيّت آنها در گرو آن است!

در حالى كه ضرورت بودن آن، «بهانه» يا «خيال» و «توهّمى» بيش نيست، مانند همه خيالها و پندارها در صحنه زندگى كه:

از خيالى صلحشان و جنگشان وز خيالى نامشان و ننگشان

و از همه مضحكتر اين كه، گاه براى تيمّن و تبرّك در كنار مهريّه هاى سنگين چند ميليونى، مهريّه پانصد درهمى حضرت زهرا عليها السلام را نيز ضميمه مى كنند! يا بعضى از قلمهاى جهيزيّه آن حضرت را براى تأسّى به آن بزرگوار در كنار اجناس لوكس و وسائل پر زرق و برق و گرانقيمت خود قرار مى دهند.

اين درست به آن مى ماند كه در كنار سفره اى كه انواع غذاهاى رنگين داخلى و خارجى، و سنّتى و مد روز، در آن جمع است، مقدارى نان جو و نمك هم قرار دهيم كه اين خوراك مولاى متّقيان و پيشواى آزادگان جهان، على عليه السلام است و ما شيعيان و پيروان مكتب او هستيم! چقدر اين كار كودكانه و مسخره است!

من معتقدم بيرون آوردن بسيارى از پدران و مادران تجمّل پرست متعصّب از زير آوار تقليدها و آداب و رسوم غلط و خرافى كار آسانى نيست. جوانان، اعم از دختران و پسران كه روح بى آلايش ترى دارند براى سنّت شكنى، و درهم كوبيدن آداب و

ص: 65

رسوم غلط آماده ترند، آنها بايد بپا خيزند و اجازه ندهند سرنوشتشان بازيچه دست اين سنّتهاى زشت، و رقابتها و چشم و همچشمى هاى ويرانگر بزرگترها شود، و صفا و صميميّت همسرانشان در آتش اين رسوم غلط و غير منطقى بسوزد.

آنها بايد حاكم بر سرنوشت خود شوند، و دستهاى معمارانى را كه سنگ اوّل زيربناى زندگى آنها را از اوّل كج مى نهند، و بعد از آن تا گنبد دوّار كج مى رود، از اين مسأله حياتى كوتاه كنند، و قولًا و عملًا ثابت نمايند طرفدار مهريّه هاى معقول، جهيزيّه هاى ساده، و مراسم ازدواج بى تكلّف و آميخته با صميميّت و صفاى اسلام هستند.

پسران جوان بايد ثابت كنند رهروان مخلص راه اميرمؤمنان علىّ مرتضى عليه السلام مى باشند.

دختران جوان نيز بايد ثابت كنند از زندگى زهراى مرضيّه عليها السلام بزرگترين شخصيت زن در جهان بشريّت الگو مى گيرند، و به وسوسه هاى اين و آن دل نسپرده، و به دشمنى هاى در لباس خيرخواهى، توجّهى نمى كنند؛ و من به تأثير اين سخنان در جوانان بسيار اميدوارم.

ص: 66

ص: 67

ص: 68

ص: 69

ص: 70

همه در جاى خود خوب است و جالب.

ولى بدبختى و مصيبت آنجا شروع مى شود كه دعوت شوندگان چنان مسابقه اى با هم در لباسهاى تجمّلى و آرايشهاى جلف و زننده، و آويختن انواع زينت آلات به خود، مى دهند كه گاه عروس در ميان آنها گم مى شود! و طبيعى است كه در چنين جلسه شومى همه در انديشه خودآرائى و خودنمائى هستند.

واى بر آن وقتى كه پاى مردان نيز به بهانه هاى مختلف به اين مجلس باز شود و اختلاط برقرار شود، و فيلمبرداران و عكّاسان از اين مراسم كه يكپارچه گناه و معصيت و نافرمانى خدا است عكس و فيلم بردارند، و به گناهان خود رنگ جاودانگى دهند!

***

چه بهتر كه شرح اين فجايع را رها كنيم و به سراغ خانواده نمونه اى برويم كه راستى آنچه خوبان همه دارند آنها به تنهائى دارند.

از خطبه هاى عقد بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السلام شروع مى كنيم:

خطبه اى كه خدا خواند؛ خطبه اى كه رسول اللَّه صلى الله عليه و آله خواند؛ و خطبه اى كه على عليه السلام خواند كه همه معنى دار و آموزنده است:

در خطبه الهى آمده است:

الْحَمْدُ رِدائى وَ الْعَظَمَةُ كِبْرِيائِى وَ الْخَلْقُ كُلُّهُمْ عَبِيدِى وَ امائِى، زَوَّجْتُ فاطِمَةَ امَتِى مِنْ عَلِىٍّ صَفْوَتِى، اشْهَدُوا مَلائِكَتِى

ص: 71

حمد شايسته من است و عظمت به من مى برازد، و تمام خلق، بندگان و كنيزان من هستند، من كنيزم «فاطمه» را به همسرى «على» درآوردم، اى فرشتگان من، همه گواه باشيد!

جمله هاى آغاز اين خطبه، بينى مستكبران و خود برتربينان را به خاك مى مالد، و عظمت و بزرگى را مخصوص خدا مى شمرد، و جمله هاى بعد، آخرين حدّ انسان را بندگى خدا مى شمرد.

سپس افتخار بزرگ فاطمه عليها السلام را همين مقام بندگى حق، و افتخار على عليه السلام را برگزيده خدا از ميان بندگان بودن، معرفى مى كند.

بعد خداوند با ولايت مطلقه اش عقد همسرى اين دو وجود پر جود عالم بشريّت را مى بندد، و تمامى فرشتگان مقرّب را گواه بر آن مى گيرد، تا سرمشقى براى همگان باشد.

دومين خطبه از آنِ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است كه طبق روايات چهل روز بعد از آن اجرا شد (اين فاصله اربعين، خواه براى مراعات جانب ادب باشد يا رمز تكامل، در هر حال پر معنى است).

خطبه به اين شرح بود:

الْحَمْدُلِلَّهِ الْمَحْمُودِ بِنِعْمَتِهِ، الْمَعْبُودِ بِقُدْرَتِهِ، الْمُطاعِ فِى سُلْطانِهِ، الْمَرْهُوْبِ مِنْ عَذابِهِ، الْمَرْغُوبِ الَيْهِ فِيْما عِنْدَهُ، النّافِذِ امْرُهُ فِى ارْضِهِ وَ سَمائِهِ، الَّذِى خَلَقَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ مَيَّزَهُمْ بِاحْكامِهِ، وَ اعَزَّهُمْ بِدِينِهِ وَ اكْرَمَهُمْ بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ- ثُمَّ انَّ اللَّهَ جَعَلَ الْمُصاهَرَةَ نَسَباً لاحِقاً، وَ

ص: 72

امْراً مُفْتَرَضاً، وَ شَجَّ بِهَا الْأَرْحامَ وَ الْزَمَهَا الْأَنامَ، فَقالَ تَبارَكَ اسْمُهُ وَ تَعالَى جَدُّهُ: وَ هُوَ الَّذِى خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَدِيراً ... ثُمَّ انِّى اشْهِدُكُمْ انِّى قَدْ زَوَّجْتُ فاطِمَةَ مِنْ عَلِىٍّ عَلى ارْبَعْمِأَةِ مِثْقالِ فِضَّةٍ ...

حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه به خاطر نعمتهايش شايسته حمد است، و به خاطر قدرتش در خور عبوديّت، و به خاطر سلطه و حاكميّتش سزاوار اطاعت، خدائى كه عذابش موجب وحشت، و پاداشهايش مايه رغبت، و حكمش در آسمان و زمين نافذ است، خدائى كه خلق را با قدرتش آفريد، و آنها را با احكامش از هم جدا نمود، با دينش آنان را عِزّت بخشيد، و با پيامبرش محمّد گرامى داشت.

سپس خداوند پيمان زناشوئى را همرديف خويشاوندى نسبى قرار داد و تاروپود آن دو را درهم آميخت، و بر بندگان واجب شمرد، و در همين زمينه خداوند متعال مى فرمايد: او كسى است كه انسان را از آب آفريد و (گسترش نسل) او را از طريق نسب و زناشوئى قرار داد و پروردگار تو توانا است ...

سپس من، شما (يارانم) را گواه مى گيرم كه دخترم فاطمه را با مهريّه اى برابر 400 مثقال نقره به همسرى على درآوردم.(1)

ص: 73

در اين خطبه نيز ضمن برشمردن نكات دقيق و ظريفى از معارف توحيدى و اوصاف جمال و جلال و افعال خدا كه پايه اصلى اعتماد خانواده را تشكيل مى دهد، و اشاره به آفرينش عجيب انسان از آب (نطفه) و گسترش نسل او از طريق نسب و زناشوئى مى كند، به اهمّيّت مسأله ازدواج پرداخته و آن را به عنوان وسيله اى براى بقاى نوع بشر فرض و واجب مى شمرد، سپس به اجراى عقد بزرگ بانوى اسلام براى بزرگمرد جهان انسانيّت مى پردازد.

و بالاخره در خطبه فصيح و بليغ خود اميرمؤمنان على عليه السلام چنين مى خوانيم: كه پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود براى خودت خطبه بخوان، على عليه السلام عرضه داشت:

الْحَمْدُلِلَّهِ الَّذِى قَرُبَ مِنْ حامِدِيِهِ وَ دَنا مِنْ سائِلِيهِ، وَ وَعَدَ الْجَنَّةَ مَنْ يَتَّقِيْهِ، وَ انْذَرَ بِالنّارِ مَنْ يَعْصِيْهِ، نَحْمِدُهُ عَلى قَدِيمِ احْسانِهِ وَ ايادِيْهِ، حَمْدَ مَنْ يَعْلَمُ انَّهُ خالِقَهُ وَ بارِيْهِ، وَ مُمِيْتَهُ وَ مُحْيِيْهِ، وَ مُسائِلَهُ عَنْ مُساوِيْهِ، وَ نَسْتَعِينُهُ وَ نَسْتَهْدِيهِ، وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَسْتَكْفِيِه، نَشْهَدُ انْ لا الهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ شَهادَةً تَبْلُغُهُ وَ تُرْضِيْهِ، وَ انَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُوْلُهُ صَلوةً تُزْلِفُهُ وَ تُحْظِيهِ، وَ تَرْفَعُهُ وَ تَصْطَفِيهِ، وَ النِّكاحُ مِمّا امَرَ اللَّهُ بِهِ وَ يُرْضِيهِ، وَ اجْتِماعُنا مِمّا قَدَّرَهُ اللَّهُ وَ اذِنَ فِيْهِ، وَ هذا رَسُولُ اللَّهِ زَوَّجَنِى ابْنَتَهُ فاطِمَةَ عَلَى خَمْسَ مِأَةَ دِرْهمٍ وَ قَدْ رَضِيتُ

ص: 74

فَاسْأَلُوهُ وَ اشْهَدُوا(1)

ستايش ويژه خداوندى است كه نسبت به ستايش كنندگانش نزديك و به درخواست كنندگانش قريب است، به پرهيزگاران بهشت و به گهنكاران دوزخ، وعده داده است.

من او را بر احسان قديم و انواع نعمت هايش حمد مى گويم، حمد كسى كه او را خالق و آفريدگار خود مى داند، و ميراننده و زنده كننده خود مى شناسد، و يقين دارد او را در برابر اعمال بدش موأخذه مى كند.

من از او يارى مى طلبم و هدايت مى جويم و به او ايمان مى آورم و از او كفايت امورم را مى خواهم.

و شهادت مى دهيم هيچ معبودى جز خداوند يكتا نيست، يگانه است و شريك ندارد، شهادتى كه به ساحت قدسش مى رسد، و او را راضى مى كند، و نيز گواهى مى دهيم كه محمّد بنده و فرستاده او است، و به او درود مى فرستيم كه وى را به خدا نزديكتر و از لطفش بهره مندتر، و مقامش را والاتر و برگزيده تر سازد.

(امّا بعد) ازدواج از امورى است كه خدا به آن امر كرده، و مايه خوشنودى او است، و ازدواج ما از امورى است كه خدا آن را مقدّر فرموده، و اجازه داده، اين رسول خدا است كه دخترش فاطمه را به مهريّه اى به مقدار پانصد درهم به همسرى من درآورده است و من به اين امر راضى شده ام از او (اين مطلب را) جويا شويد و (بر آن) گواهى دهيد.

ص: 75

ص: 76

ص: 77

ص: 78

وادار مى سازد، چه آنكه اگر در خفا و بدون هيچگونه مراسمى انجام مى شد براى هر دو طرف ممكن بود به آسانى تعهّدات خود را زيرپا بگذارند، و با برخورد با اوّلين مشكلات در زندگى جديد، راه جدائى را پيش گيرند!

ولى كارى كه با آن همه سروصدا و در حضور آن جمع سرشناس و آشنا انجام مى گيرد چيز ساده اى نيست كه به آسانى بتوانند از آن چشم بپوشند، يا به صورت يك مطلب خصوصى و كوچك با آن برخورد كنند؛ بنابراين، مراسم فوق در درجه اول به عقد زناشوئى استحكام مى بخشد، و به آن رسميّت و عينيّت مى دهد.

ثانياً، وقتى پايه شروع زندگى جديد بر شادمانى و سرور گذارده شود خاطره خوبى كه از آن در ذهن طرفين باقى مى ماند سبب مى شود كه آن را به عنوان يك حادثه مسرّت بخش و سرورآفرين در تمام طول عمر، بدانند، و طبعاً بسيارى از مشكلات را به خاطر آن تحمّل كنند، و با خوشبينى به مسائل مربوط به آينده بنگرند.

ثالثاً، اين مراسم، آشنايان و بستگان را نيز دعوت مى كند كه با شركت در آن، خود را در حلّ مشكلات خانواده جديد، در حال و آينده شريك و سهيم بدانند، و با توجّه به اين كه تشكيل زندگى مشترك به هر حال مشكلاتى دارد سهيم شدن آنان در حلّ آنها بسيار مفيد و با ارزش خواهد بود و فوائد مهمّ ديگر.

ولى مشكل از زمانى شروع مى شود كه اين مراسم مفيد و با

ص: 79

ارزش و شادى آفرين، با تجمّل پرستى، و انواع هوى و هوسها، و ولخرجيها و بى بند و باريها و اسراف و تبذيرها، وانواع گناهان آلوده شود، و در اينجا نتيجه كاملًا معكوس خواهد شد.

شبى غم انگيز، با هزينه هائى كمرشكن، و خاطره اى تلخ و دردناك خواهد بود.

شبى با انواع آلودگيها و مفاسدى كه خداوند بزرگ را به خشم مى آورد.

و بالاخره شبى كه آثار سوءِ آن نه تنها در روح دو زوج جوان، بلكه در اطرافيان و بستگان آنها تا ساليان دراز باقى مى ماند.

آنچه در اين زمينه مى گوئيم مطالبى است كه از دور شنيده ايم، و مسلّماً آنها كه از نزديك ديده اند به عمق اين فجايع آشناترند كه «شنيدن كى بود مانند ديدن!»

شب زفاف در خانواده هاى تجمّل پرست نه تنها مصيبتى است براى پدر و مادر و عروس و داماد، بلكه شب بسيار پر زحمتى است براى تمام دعوت شدگان، چه اينكه شب مسابقه تجمّل و خودآرائى، و شب به رخ كشيدن لباسهاى گرانقيمت و جواهرات رنگارنگ به يكديگر است.

بسيارى از زنان آنها از هفته ها و ماهها قبل خود را براى نمايش ثروت در آن شب آماده مى كنند، و لباسهاى تازه و جواهرات نوين سفارش مى دهند.

ص: 80

بسيارى از بزرگترها چنان خودآرائى مى كنند كه گوئى فراموش كرده اند عروس، دختر آنها است نه خود آنها!

و از آنجا كه در ميدان مسابقه، هر كس تلاش مى كند از رقبا عقب نيفتد بايد هر كدام هزينه زياد و رنج طاقتفرسائى را متحمّل شوند، و چه بسا همين مسائل باعث اختلافاتى ميان آنها و شوهرانشان مى شود كه چرا در اين زمينه ولخرجى لازم را نكرده اند، تا از رقيبان عقب نمانند؛ و آبرويشان در ميان جمع رفته است!

حال فكر كنيد اگر در اين جلسات زنان و مردان به هم آميخته شوند چه مفاسد وحشتناكى به بار مى آيد! مسلّماً محيطى به وجود مى آيد «آماده» و «مملو» براى انواع گناهان، و پر واضح است كه اين گناهان اثر شوم خود را خواهد بخشيد و ازدواجى اين چنين، قرين سعادت و خوشبختى نخواهد بود.

چيزى كه در اين گونه مجالس معنى و مفهوم ندارد، ياد خدا و پاكى و تقوا و خوشبختى دو زوج جديد است.

تاريخ نيز اسراف كاريهاى جنون آميزى را از سوى ثروتمندان مرفّه و بى درد، و طاغوتهاى هر زمان، به خاطر دارد، و از آن جمله ريخت و پاشهاى بيحساب «عبّاسيان» از «بيت المال مسلمين» در عروسيهاى پر خرجشان است.

در يكى از اين گونه مراسم، خلفاى عباسى به جاى «نقل» يا «سكّه هاى كوچك» كه بعضى از مردم بر سر عروس مى پاشند (و به

ص: 81

تعبير عربها «نثار» مى كنند) ورقه هاى كوچكى را كه هر كدام سند مالكيّت يك ملك و آبادى ششدانگ! بود، بر سر عروسشان پاشيدند و هر كس يكى از آنها را ربود مالك يك آبادى شد (و طبعاً كسانى كه در آن مجالس راه داشتند همان درباريان پر پول و ثروتمندان حاشيه نشين بودند).

***

حال ببينيم در مراسم جشن عروسى اين خانواده نمونه و بى نظير چه گذشت.

يك ماه از مراسم عقد بانوى اسلام عليها السلام با على عليه السلام گذشت. روزى «امّ ايمن» با جمعى از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله به محضرش شرفياب شدند، «امّ ايمن» مطلب را از جاى جالبى كه قلب پاك پيامبر صلى الله عليه و آله را به شوق مى آورد شروع كرد و گفت:

اگر خديجه امروز در حيات بود چشمش به عروسى «فاطمه» عليها السلام روشن مى شد،

سپس افزود:

على عليه السلام خواهان همسر خويش است، چشم فاطمه را به همسرش روشن فرما، و جمع آنها را سامان ده، و چشم ما را نيز با آن روشن كن ...

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

برويد و اطاقى را در خانه من براى زفاف آنها فراهم سازيد،

ص: 82

«امّ ايمن» عرض كرد:

اطاق كداميك از ما؟

فرمود:

اطاق خودت!

سپس رو به سايرين كرد و فرمود:

برويد و امّ سلمه را براى آماده ساختن اطاق يارى كنيد.

بعد رو به على عليه السلام كرد و فرمود:

برو غذاى خوبى براى اين مراسم آماده كن!

سپس افزود:

گوشت و نان از ما، و خرما و روغن از تو!

على عليه السلام مقدارى خرما و روغن (براى ساختن حلوا، شيرينى لازم براى اين مراسم) تهيّه فرمود و خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آورد، پيامبر صلى الله عليه و آله آستين مبارك را بالا زد و خرما را در روغن مالش داد و حلوا آماده شد.

سپس دستور داد گوسفندى فربه با «نان» فراوان آماده ساختند، بعد به على عليه السلام فرمود:

اكنون برو و هركس را ميل دارى براى جشن عروسى دعوت كن!

على عليه السلام مى گويد:

به مسجد آمدم در حالى كه مملو از جمعيّت بود، شرمم آمد كه گروهى را دعوت كنم و گروهى را دعوت نكنم، روى يك بلندى قرار گرفتم و صدا زدم اى مسلمانان! همه شما را به

ص: 83

«وليمه» و (جشن عروسى) فاطمه عليها السلام دعوت مى كنم. مردم مانند سيل رو به سوى خانه پيامبر صلى الله عليه و آله آوردند، شرم سراپاى مرا فرا گرفت چرا كه جمعيّت بسيار زياد بود و غذا كم!

پيامبر صلى الله عليه و آله از آنچه در قلبم گذشت آگاه شد فرمود: على! غصه مخور من دعامى كنم خدا به اين غذا بركت دهد.

مردم گروه گروه آمدند و «نشستند و خوردند و برخاستند» و براى من دعا كردند و تبريك گفتند، در حالى كه عدد آنها به چهار هزار مى رسيد، و غذا همچنان برجاى مانده بود!

سپس پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد ظرفها را آوردند و از غذا پر كرد و براى خانه همسرانش فرستاد، سپس ظرفى را پر از غذا كرد و گفت اين هم براى فاطمه و شوهرش.

آفتاب غروب كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله به «امّ سلمه» فرمود دخترم فاطمه را بياور.

امّ سلمه مى گويد:

رفتم فاطمه عليها السلام را با خود آوردم در حالى كه از شدّت شرم و حيا در برابر پدر، عرق از صورت مباركش فرو مى چكيد، ناگهان دستپاچه شد و پايش لغزيد، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دخترم خدا تو را در دنيا و آخرت از لغزش حفظ كند.

هنگامى كه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله ايستاد پيامبر صلى الله عليه و آله گوشه چادر را از صورتش كنار زد و على عليه السلام چهره مباركش را ديد، سپس دست او را گرفت و در دست على نهاد و فرمود:

دختر رسول خدا فاطمه بر تو مبارك باد!

ص: 84

سپس افزود:

اى على! فاطمه زن خوبى است.

و بعد رو به فاطمه كرد و فرمود:

دخترم! على شوهر خوبى است، برخيزيد و به منزل برويد و برجاى باشيد تا من بيايم.

على عليه السلام دست همسرش زهرا عليها السلام را گرفت و به منزل رفت.

چيزى نگذشت كه پيامبر صلى الله عليه و آله آمد، اجازه گرفت و وارد شد.

فاطمه عليها السلام را در كنار خود نشانيد، و فرمود:

حال برو ظرف آبى براى من بياور، فاطمه عليها السلام ظرف آبى آورد، پيامبر صلى الله عليه و آله كمى از آب دهان مبارك خود را با آن آب آميخت، سپس مقدارى از آن آب بر سر فاطمه عليها السلام ريخت، بعد فرمود رو به من كن، مقدارى از آن را نيز در سينه او ريخت، باز فرمود:

روى برگردان، مقدارى از آب را هم ميان دو شانه او ريخت، سپس اين جمله پر معنى را به پيشگاه خداوند عرضه داشت:

خداوندا! اين دخترم فاطمه و محبوبترين خلق نزد من است. و اين برادرم على و محبوبترين خلق نزد من است.

خدايا! او را ولىّ خود قرار ده و همسرش را بر او مبارك كن!

سپس به على عليه السلام تبريك گفت و خارج شد.(1)

يك بار ديگر اين حديث را مرور كنيم، و در بندبند آن و پيامهاى صريح و كنائى آن بينديشيم، و صفا و سادگى و نورانيّتى كه بر جزء جزء اين مراسم زيبا و باشكوه و روحانى حكمفرما بوده، در نظر

ص: 85

مجسّم كنيم:

- ميهمانان، تمام ياران پيامبر صلى الله عليه و آله حاضر در مسجد بودند، يعنى چهار هزار نفر!

- طرز دعوت به آن سادگى از طريق يك پيام شفاهى و عمومى توسّط خود داماد.

- پذيرش دعوت از سوى همه و شركت عمومى در اين مجلس جشن با شكوه.

- غذا، منحصر به نان و گوشت و مقدارى حلواى خرما به عنوان شيرينى.

- تهيّه شيرينى با دست خود پيامبر صلى الله عليه و آله صورت گرفت.

- تقسيم هزينه ميان پدر عروس و داماد.

- بركت عجيب غذا به دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله و غذاخوردن بى تكلّف اصحاب و تبريك گفتن و رفتن.

- فرستادن باقيمانده غذا به خانه همسران پيامبر صلى الله عليه و آله.

- و آخرين مرحله كنار گذاشتن غذاى عروس و داماد از همان باقيمانده غذا.

- حيا و حجب فوق العاده عروس.

- سفارش كردن عروس و داماد را به يكديگر، و تبريك گفتن صميمانه پيامبر صلى الله عليه و آله به آن دو عزيز.

- اعلام پايان مراسم جشن عروسى از سوى رسول اللَّه صلى الله عليه و آله.

ص: 86

چه زيبا و باشكوه و با صفاست چنين جشن و چنين مراسمى!

هرگز انتظار نداريم مردم عيناً چنين كنند، ولى اين انتظار هست كه از آن هزينه هاى كمرشكن و اسراف كاريهاى جنون آميز و آلوده شدن به انواع گناهان و بى عفّتى ها بپرهيزند.

***

ص: 87

خداوند تو را به همسرى جوانى با فضيلت درآورد، يعنى على بهترين مردان جهان.

همسايگان! او را به خانه شوهرش بريد كه او بزرگوارى است دختر مردى گرانمايه.

تمام سرودها- كه با آهنگى نه گناه آلود خوانده مى شد- پرمحتوا، آموزنده، و الهام بخش بود، و فضاى آن جشن روحانى را صفاى تازه اى مى بخشيد، و دوست و دشمن، خود را با آن بزم الهى هماهنگ و همنوا ساخته بودند.

***

ص: 88

دانه هاى لؤلؤ و زبرجد و ياقوت ببارد!

و فرشتگان مأموريّت داشتند دسته هاى گل بهشتى نثار كنند كه جبرئيل امين (آن گونه كه قبلًا گفتيم) يك دسته از اين گلها را همراه با تبريك خود به محضر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آورد.(1)

آرى! محفلى آنچنان پاك و با صفا و روحانى در روى زمين ممكن نيست جدا از محفل بهشتيان و ملائكه مقرّبين باشد، كه عالم هستى يك واحد به هم پيوسته و هماهنگ است.

بياييد كارى كنيد كه محفل جشن عروسى فرزندان شما نيز الگويى از آن گيرد، و ساكنان عالم بالا با آن هم صدا شوند.

«پايان»